Connect with us

Yucatán

UNAM: maya hablante, presenta tesis sobre esos momentos previos a la muerte, llamado pa’ muuk’

El pa´muuk “rompe fuerzas” maya visto en términos de cuerpo, persona y sociedad, fue el título de la tesis que presentó Elí Casanova Morales, el pasado 9 de octubre, al concluir con su posgrado en Estudios Mesoamericanos, por la Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM).

Elí, hablante nativo del maya yucateco, desde muy joven colaboró en el Consejo Nacional de Fomento Educativo (CONAFE) como docente en Kanxoc. En el 2012, terminó sus estudios en Lingüística y Cultura Maya en la Universidad de Oriente (UNO), años más tarde, 2014, continuó sus estudios de postgrado en la Ciudad de México.

Sin duda, los momentos más críticos influyen en nuestras decisiones, y esto fue el caso de Elí, ya que a partir de la muerte de su abuelo y de otros seres queridos, pudo percibir la importancia de documentar estos últimos momentos “antes de partir al más allá” considerando en este caso la cosmovisión del pueblo maya.

En un documento con más de 300 cuartillas, el sustentante, argumentó y defendió su postura desde la perspectiva cultural, pero lo que más enriqueció esta investigación no solo fue resaltar sus experiencias, sino esas entrevistas realizadas en las comunidades de Tinúm, Kanxoc y Espita, incluso, contó con la colaboración de Luis Petul, uno de los jóvenes que lo acompañó en la investigación de campo; asimismo, resaltó el apoyo invaluable de su tutor académico, Antonio García Zúñiga, y de igual forma a la cotutora, Mónica Chávez, mencionó además a los lectores que enriquecieron su documento, como: Olivier Le Guen, David De Ángel y Telma Can.

Elí, al presentar los resultados de su investigación, defendió su enfoque y explicó el proceso previo a la muerte, llamado en lengua maya actual como pa’ muuk’, y que literalmente se entiende como rompe fuerzas y de lo que implica, “Como un proceso cultural altamente complejo, y esto ocurre cuando una persona anciana cae en enfermedad, de la cual ya no se recupera y necesita prepararse por un lapso de tiempo para poder morir”

Nos compartió “solo para entender el concepto pa’ muuk’, tuvo que adentrarse al estudio de la conformación inmaterial del cuerpo y la persona, es decir, partes del cuerpo-persona que no son físicas. La relación de estas partes intangibles como: pixan, óol, íikim, k’i’inam y k’aajal iik’ con la noción de persona definen el tipo de vida que lleva un individuo”

– Sin duda alguna, días o momentos previos a la muerte, sobre todo de aquellas personas “que sufren mucho”- que fue documentada por Elí – sucede debido al tipo de vida llevado, si se cometieron faltas o pecados graves, se experimenta un pa’ muuk’ con sufrimiento, es decir, el moribundo se hace daño cuando pasa por este proceso, o se la pasa recreando los malos actos hechos en vida. A diferencia del pa’ muuk’ tranquilo, donde la persona próxima a morir siempre está consciente y lleva el proceso sin sufrir. Pa’ muuk’ deriva de los vocablos pa’ ‘romper’ y muuk’ ‘fuerza(s)’, y se refiere a un proceso en el cual el individuo tiene que acabar con sus propias fuerzas físicas para poder morir”

Previo al kimil (concepto relacionado con la muerte y que es muy respetado por los pueblos mayas), el investigador de origen maya, investigó más sobre el concepto de pa’ muuk’, incluso clasificar esas formas de morir, como: a la voluntad de Dios (Kimil tu yoora dyoos), Che’ kimil ‘muerte repentina’; luego cuidó aquellos elementos para que no “obstaculicen” la entrevista, y de esa forma no se altere el ambiente durante la fase de la entrevista “Eso permitió al final tener una aproximación a los conceptos de “cuerpo” y “persona” en la lengua maya yucateca” indicó el investigador yucateco.

“La investigación no solo considero analizar el concepto winkil (cuerpo físico) sino cómo entender esa relación que tienen con esos elementos que hay en los seres humanos, y de ahí a su uso semántico y pragmático. Entonces, el trabajo no solo tomó en cuenta esos momentos críticos de aquella persona cercana a la muerte, sino consideró esa estrecha relación que tiene con su territorio, en donde intervienen los pájaros nocturnos como el x’ núuk, íikim y murciélagos como elementos que pronostican a la muerte. Además, tampoco se soslayó esos conceptos, como el K’ook’o’ k’i’ik’ (cuando el nivel energético del difunto es muy intenso y según los entrevistados) quienes fallecen bajo estas condiciones, su pixan o su alma no descansa. De igual modo se documentó el ritual del k’eex (cambiar o de sustitución de aquellas maldades para que las personas sanen), y subrayó la importancia de no dejar solo a la persona que está en agonía, con el fin de apoyar en esos momentos del k’aajal iik’ o recuerde aquellos detalles que le permita su pixan estar en paz.

Con los resultados obtenidos del Pa’ muuk’, se abren nuevas perspectivas para entender esos últimos momentos de la vida, sobre todo considerando ¿Quien no quiere morir sin sufrir? Al final, de ahí radica la importancia de cuidar esa forma armoniosa en que se vive y éste acorde a los valores del kuxtal (de la vida), aspectos considerados de interés por los abuelos mayas al aconsejar a sus seres queridos, todo con el fin de no sufrir mucho en esos últimos momentos previos a la muerte. Sin embargo, los aportes más elocuentes de Casanova Morales fue considerar “el k’aajal iik’ la ‘lucidez’ misma que da los cimientos a los actos mentales y perceptivos, pues es muy importante que el moribundo se acuerde de quién es y, quiénes son los que lo rodean, para poder despedirse de sus familiares y amigos”

En sí, los aportes de esta investigación en torno a la muerte entre los mayas del oriente yucateco “Quizá el hecho fue relacionar la temática del pa’ muuk’ con las nociones relacionadas al complejo cuerpo (winkil, máak y winik) y persona (máak y winik), ya que, hasta la fecha, para los mayas yucatecos actuales los estudios en torno al cuerpo y la persona habían sido abordadas como diferenciadas, dando más prioridad al cuerpo y sus partes físicas y no físicas, y de manera somera a la noción de persona…y de esta forma, los resultados de esta investigación enriquecen el estudio de la vida ritual en torno al cuerpo maya” señaló Casanova Morales quien presentó su tesis, actualmente es investigador y académico de la máxima de casa de la UNAM, es oriundo de la comunidad de Tinúm (Yucatán), hijo del milpero y albañil, Juan Casanova, y de la señora (+) Florencia Morales quien en vida usó las plantas para curar.

Hoy por hoy, con los trabajos de investigación del Mtro. Elí Casanova Morales, pone en alto sus raíces yucatecas y mayas, por otro, con esa sensibilidad que tiene en promover entre los jóvenes, ese interés por investigar en torno a su cultura, con este activismo académico, ya agendó para el 2020, el 4o coloquio de jóvenes investigadores, a realizarse en los primeros días en la Universidad del Oriente (UNO). En hora buena maestro Elí, ser de una comunidad rural y pobre no son totalmente impedimentos para salir adelante…

xosotin chelseathông tin chuyển nhượngcâu lạc bộ bóng đá arsenalbóng đá atalantabundesligacầu thủ haalandUEFAevertonxosofutebol ao vivofutemaxmulticanaisonbethttps://bsport.fithttps://onbet88.ooohttps://i9bet.bizhttps://hi88.ooohttps://okvip.athttps://f8bet.athttps://fb88.cashhttps://vn88.cashhttps://shbet.atbóng đá world cupbóng đá inter milantin juventusbenzemala ligaclb leicester cityMUman citymessi lionelsalahnapolineymarpsgronaldoserie atottenhamvalenciaAS ROMALeverkusenac milanmbappenapolinewcastleaston villaliverpoolfa cupreal madridpremier leagueAjaxbao bong da247EPLbarcelonabournemouthaff cupasean footballbên lề sân cỏbáo bóng đá mớibóng đá cúp thế giớitin bóng đá ViệtUEFAbáo bóng đá việt namHuyền thoại bóng đágiải ngoại hạng anhSeagametap chi bong da the gioitin bong da lutrận đấu hôm nayviệt nam bóng đátin nong bong daBóng đá nữthể thao 7m24h bóng đábóng đá hôm naythe thao ngoai hang anhtin nhanh bóng đáphòng thay đồ bóng đábóng đá phủikèo nhà cái onbetbóng đá lu 2thông tin phòng thay đồthe thao vuaapp đánh lô đềdudoanxosoxổ số giải đặc biệthôm nay xổ sốkèo đẹp hôm nayketquaxosokq xskqxsmnsoi cầu ba miềnsoi cau thong kesxkt hôm naythế giới xổ sốxổ số 24hxo.soxoso3mienxo so ba mienxoso dac bietxosodientoanxổ số dự đoánvé số chiều xổxoso ket quaxosokienthietxoso kq hôm nayxoso ktxổ số megaxổ số mới nhất hôm nayxoso truc tiepxoso ViệtSX3MIENxs dự đoánxs mien bac hom nayxs miên namxsmientrungxsmn thu 7con số may mắn hôm nayKQXS 3 miền Bắc Trung Nam Nhanhdự đoán xổ số 3 miềndò vé sốdu doan xo so hom nayket qua xo xoket qua xo so.vntrúng thưởng xo sokq xoso trực tiếpket qua xskqxs 247số miền nams0x0 mienbacxosobamien hôm naysố đẹp hôm naysố đẹp trực tuyếnnuôi số đẹpxo so hom quaxoso ketquaxstruc tiep hom nayxổ số kiến thiết trực tiếpxổ số kq hôm nayso xo kq trực tuyenkết quả xổ số miền bắc trực tiếpxo so miền namxổ số miền nam trực tiếptrực tiếp xổ số hôm nayket wa xsKQ XOSOxoso onlinexo so truc tiep hom nayxsttso mien bac trong ngàyKQXS3Msố so mien bacdu doan xo so onlinedu doan cau loxổ số kenokqxs vnKQXOSOKQXS hôm naytrực tiếp kết quả xổ số ba miềncap lo dep nhat hom naysoi cầu chuẩn hôm nayso ket qua xo soXem kết quả xổ số nhanh nhấtSX3MIENXSMB chủ nhậtKQXSMNkết quả mở giải trực tuyếnGiờ vàng chốt số OnlineĐánh Đề Con Gìdò số miền namdò vé số hôm nayso mo so debach thủ lô đẹp nhất hôm naycầu đề hôm naykết quả xổ số kiến thiết toàn quốccau dep 88xsmb rong bach kimket qua xs 2023dự đoán xổ số hàng ngàyBạch thủ đề miền BắcSoi Cầu MB thần tàisoi cau vip 247soi cầu tốtsoi cầu miễn phísoi cau mb vipxsmb hom nayxs vietlottxsmn hôm naycầu lô đẹpthống kê lô kép xổ số miền Bắcquay thử xsmnxổ số thần tàiQuay thử XSMTxổ số chiều nayxo so mien nam hom nayweb đánh lô đề trực tuyến uy tínKQXS hôm nayxsmb ngày hôm nayXSMT chủ nhậtxổ số Power 6/55KQXS A trúng roycao thủ chốt sốbảng xổ số đặc biệtsoi cầu 247 vipsoi cầu wap 666Soi cầu miễn phí 888 VIPSoi Cau Chuan MBđộc thủ desố miền bắcthần tài cho sốKết quả xổ số thần tàiXem trực tiếp xổ sốXIN SỐ THẦN TÀI THỔ ĐỊACầu lô số đẹplô đẹp vip 24hsoi cầu miễn phí 888xổ số kiến thiết chiều nayXSMN thứ 7 hàng tuầnKết quả Xổ số Hồ Chí Minhnhà cái xổ số Việt NamXổ Số Đại PhátXổ số mới nhất Hôm Nayso xo mb hom nayxxmb88quay thu mbXo so Minh ChinhXS Minh Ngọc trực tiếp hôm nayXSMN 88XSTDxs than taixổ số UY TIN NHẤTxs vietlott 88SOI CẦU SIÊU CHUẨNSoiCauVietlô đẹp hôm nay vipket qua so xo hom naykqxsmb 30 ngàydự đoán xổ số 3 miềnSoi cầu 3 càng chuẩn xácbạch thủ lônuoi lo chuanbắt lô chuẩn theo ngàykq xo-solô 3 càngnuôi lô đề siêu vipcầu Lô Xiên XSMBđề về bao nhiêuSoi cầu x3xổ số kiến thiết ngày hôm nayquay thử xsmttruc tiep kết quả sxmntrực tiếp miền bắckết quả xổ số chấm vnbảng xs đặc biệt năm 2023soi cau xsmbxổ số hà nội hôm naysxmtxsmt hôm nayxs truc tiep mbketqua xo so onlinekqxs onlinexo số hôm nayXS3MTin xs hôm nayxsmn thu2XSMN hom nayxổ số miền bắc trực tiếp hôm naySO XOxsmbsxmn hôm nay188betlink188 xo sosoi cầu vip 88lô tô việtsoi lô việtXS247xs ba miềnchốt lô đẹp nhất hôm naychốt số xsmbCHƠI LÔ TÔsoi cau mn hom naychốt lô chuẩndu doan sxmtdự đoán xổ số onlinerồng bạch kim chốt 3 càng miễn phí hôm naythống kê lô gan miền bắcdàn đề lôCầu Kèo Đặc Biệtchốt cầu may mắnkết quả xổ số miền bắc hômSoi cầu vàng 777thẻ bài onlinedu doan mn 888soi cầu miền nam vipsoi cầu mt vipdàn de hôm nay7 cao thủ chốt sốsoi cau mien phi 7777 cao thủ chốt số nức tiếng3 càng miền bắcrồng bạch kim 777dàn de bất bạion newsddxsmn188betw88w88789bettf88sin88suvipsunwintf88five8812betsv88vn88Top 10 nhà cái uy tínsky88iwinlucky88nhacaisin88oxbetm88vn88w88789betiwinf8betrio66rio66lucky88oxbetvn88188bet789betMay-88five88one88sin88bk88xbetoxbetMU88188BETSV88RIO66ONBET88188betM88M88SV88Jun-68Jun-88one88iwinv9betw388OXBETw388w388onbetonbetonbetonbet88onbet88onbet88onbet88onbetonbetonbetonbetqh88mu88Nhà cái uy tínpog79vp777vp777vipbetvipbetuk88uk88typhu88typhu88tk88tk88sm66sm66me88me888live8live8livesm66me88win798livesm66me88win79pog79pog79vp777vp777uk88uk88tk88tk88luck8luck8kingbet86kingbet86k188k188hr99hr99123b8xbetvnvipbetsv66zbettaisunwin-vntyphu88vn138vwinvwinvi68ee881xbetrio66zbetvn138i9betvipfi88clubcf68onbet88ee88typhu88onbetonbetkhuyenmai12bet-moblie12betmoblietaimienphi247vi68clupcf68clupvipbeti9betqh88onb123onbefsoi cầunổ hũbắn cáđá gàđá gàgame bàicasinosoi cầuxóc đĩagame bàigiải mã giấc mơbầu cuaslot gamecasinonổ hủdàn đềBắn cácasinodàn đềnổ hũtài xỉuslot gamecasinobắn cáđá gàgame bàithể thaogame bàisoi cầukqsssoi cầucờ tướngbắn cágame bàixóc đĩaAG百家乐AG百家乐AG真人AG真人爱游戏华体会华体会im体育kok体育开云体育开云体育开云体育乐鱼体育乐鱼体育欧宝体育ob体育亚博体育亚博体育亚博体育亚博体育亚博体育亚博体育开云体育开云体育棋牌棋牌沙巴体育买球平台新葡京娱乐开云体育mu88qh88
Continue Reading
Click to comment

Leave a Reply

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Advertisement

Copyright © 2023 Grupo Editorial Tu Espacio del Sureste.